اثر آيکيا

اثر آيکيا

Ikea Effect

آيکيا شرکتی سوئدي است که اثاثيه منزل توليد مي‌کند. خلاقيت اين شرکت در اين است که وسايل را کم‌حجم کرده و آن‌ها را بصورت مکعب‌هايي در مي‌آورد که حمل و نقل و انبار آن‌ها را راحت مي‌کند. از طرف ديگر مشتري بايد طبق دستور العمل داخل جعبه آن را سرِ هم کند.

فرايند ذهني ما پس از انجام کار سختي که منجر به خروجي ملموسي مي شود و سختي ها و مشقتهاي ما در اين بدست آوردن که در حافظه و ذهنمان مي ماند، اثري ايجاد مي کند که ديگر به راحتي نمي توانيم از خير و يا شر خروجي‌هاي آن بگذريم.

وقتي اثاثيه منزلتان را خود بسازيد از هر اثاثيه گران قيمتي که بصورت حاضري و آماده بخريد برايتان با ارزش تر مي شود و از دست دادن آن سخت‌تر و گاهي غير ممکن است.

اگر لباس بافتني داشته باشيد که خود آن را بافته ايد هرچند ممکن است از مد افتاده و کهنه شود ولي ارزشش نزد شما با لباس حاضري که هم زمان با آن تهيه کرده‌ايد فرق کند و حاضر به از دست دادنش نيستيد.

مهندسين در تهيه برنامه‌اي نرم‌افزاري يا در خصوص پيکره‌بندي ساختار شبکه‌ها و يا طراحي قالب‌هاي ساخت و توليد يا بنا نهادن سيستم و ساختار و برنامه‌ريزي و استراتژي و.... دچار اين اثر مي‌شوند.

براي اقتصاددادان در مورد مدل‌سازي‌هاي پيچيده ممکن است اين اثر بروز کند. همچنين کساني که سال‌هاي طولاني صرف پرداختن به مکتبي خاص کرده‌اند امکان دل کندن از آن آموزه‌ها برايشان سخت است. تصور کنيد اقتصاددانان کلاسيک که عمرشان را صرف يادگيري انواع خاصي از مدل‌هاي رياضي و تعادلي کرده‌ اند بخواهند همه آن آموخته‌ها را دور بريزند!

در خصوص مديران هم اين مشکل وجود دارد: گاهي مديري که موسس شرکت بوده حاضر به تغيير به هيچ عنوان نيست و همين مقاومت باعث حذف شرکت از چرخه کسب و کار مي شود و يا يا وابستگي خاص به تجهيزات و يا نفرات و هرچيزي که براي بدست آوردنش متحمل سختي و کاربيشتري شده است دل کندن از آن موضوع و تن دادن به تغيير را سخت مي کند و نمونه هاي بسياري از حذف ها و عقب ماندن ها و از بين رفتنها ريشه در اين اثر دارد.

با توجه به اينکه اثر آيکيا يکي از حالات خاص دام هزينه برگشت‌ناپذير است تمامي تجويزهايي که در مورد آن اثر انجام شد اينجا نيز کاربرد دارد. امّا مي‌توان چند تکنيک کاربردي ديگر را هم اينجا اضافه کرد:

1-در آموزش مفاهيم روش غيرِ مستقيم را جايگزين روش مستقيم کنيد. وقتي که شخص با تلاش خودش به جواب يک مسأله دست پيدا مي‌کند به‌خاطرسپاري آن بسيار سريع‌تر اتفاق مي‌افتد.

2-وقتي مي‌خواهيد رفتارتان در خرج کردن دقت بيشتري پيدا کند، از پول‌هايي که با زحمت بيشتري به دست آورده‌ايد استفاده کنيد. مثلا اگر قصد داريد يک ميليون تومان پول در بازار سهام سرمايه‌گذاري کنيد، از پولي که هديه گرفته‌ايد استفاده نکنيد، بلکه يک ميليون را از پولي برداريد که با کار بدست آورده‌ايد. اين باعث مي‌شود احتياط شما بيشتر شود.

3-وقتي مي‌خواهيد ديگران کاري که قول داده‌اند انجام بدهند را بعدا فراموش نکنند فرآيند قول گرفتن را سخت‌تر کنيد؛ مثلا از آن‌ها بخواهيد تا قولشان را مکتوب کنند. البته مسلما بهتر است همزمان از تکنيک «پا لاي در» هم استفاده شود تا شخص بخاطر سختي منصرف نشود. براي بهبود انتخاب‌هايي که از طريق سياست کناره‌گيري(Opt-out Policy) انجام مي‌شوند هم مي‌توان از اين تکنيک استفاده کرد.

4- احساس تعلق به کارها يا چيزهايي که برايشان بيشتر زحمت کشيده‌ايم را مي‌توان براي لذت‌بخش‌تر کردن زندگي استفاده کرد. مثلا براي زيبايي، آرامش و سلامت خودتان وقت صرف کنيد. سعي کنيد باغچه و گل‌هاي خانه‌تان را خودتان رسيدگي کنيد. سعي کنيد گاهي نظافت محيطتان را خودتان انجام بدهيد. براي جذاب‌ترشدن همسرتان تلاش کنيد. براي افزايش کارايي در کشورتان مشارکت فعال داشته باشيد. براي بهبود زندگي در کره زمين کمي زحمت به خود بدهيد.

5- مشارکت فعال مردم در سياستگذاريهاي بخش عمومي باعث احساس تعلق آنها و هم افزايي خواهد شد. مثلا شهرداريها يا دولت بهتر است مردم را در جريان جزييات بگذارند و از آنها کمک بگيرند.